Research Paper Example: توانمندسازی تغییر: مدل‌های کارآفرینی اجتماعی برای انرژی‌های تجدیدپذیر پایدار در کشورهای در حال توسعه

توانمندسازی تغییر: مدل‌های کارآفرینی اجتماعی برای انرژی‌های تجدیدپذیر پایدار در کشورهای در حال توسعه

1. چکیده

1.1 خلاصه اهداف و سوالات پژوهش

این مقاله با هدف شناسایی و تحلیل مدل‌های کارآفرینی اجتماعی در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر به‌منظور ارتقای پایداری در کشورهای در حال توسعه انجام شد. سوال‌های اصلی عبارتند از: (1) چه انواع مدل‌های کارآفرینی اجتماعی در این حوزه وجود دارند؟ (2) عوامل مؤثر بر موفقیت و مقیاس‌پذیری کدامند؟ و (3) چالش‌ها و موانع اجرایی کدام هستند؟

1.2 روش‌شناسی مرور سیستماتیک

برای پاسخ به پرسش‌ها، رویکرد مرور سیستماتیک مبتنی بر دسته‌بندی‌های موجود در تحقیقات بین‌المللی اتخاذ شد. مرحله اول استفاده از چارچوب تحلیل 142 مقاله در حوزه کارآفرینی در انرژی‌های تجدیدپذیر بود (Bendig, Brüss, & Degen, 2025). مرحله دوم ادغام مدل اکوسیستم کارآفرینی اجتماعی (Bataineh, Marcuello, & Sánchez-Sellero, 2023) و مرحله سوم تحلیل گزارش‌های سازمان ساتبا و مصاحبه با متخصصان برای تدوین گونه‌شناسی ایرانی (Mohammadnejad Firoozjaii, Alizadeh Sani, Mohseni Kiasari, & Sadabadi Arani, 2025) است.

افته‌های کلیدی و نتیجه‌گیری

نتایج نشان می‌دهد که سه دسته اصلی شامل فناورانه، جامعه‌محور و روستایی شناسایی می‌شوند (Bendig, Brüss, & Degen, 2025)، مدل‌های اجتماعی در شش گروه کسب‌وکار ساماندهی شده‌اند (Bataineh et al., 2023) و در ایران فقدان مشارکت مؤثر جامعه مدنی و عدم توازن بین بازیگران بارز است (Mohammadnejad Firoozjaii et al., 2025). این ترکیب چارچوبی برای ارتقای حکمرانی چندجانبه و توانمندسازی محلی ارائه می‌کند.

2. مقدمه

2.1 زمینه و اهمیت انرژی‌های تجدیدپذیر در کشورهای در حال توسعه

کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و نیل به اهداف توسعه پایدار، کشورها را به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر سوق می‌دهد و در بسیاری از مناطق روستایی، کارآفرینی اجتماعی در قالب کسب‌وکارهای تجدیدپذیر عدالت انرژی و افزایش دسترسی به برق را تسهیل کرده است (Bendig, Brüss, & Degen, 2025).

2.2 مفهوم کارآفرینی اجتماعی و ارتباط آن با پایداری

کارآفرینی اجتماعی به معنای ایجاد ارزش اقتصادی و اجتماعی از طریق حل مسائل زیست‌محیطی و انسان‌محور است که با اهداف عدالت و پایداری ارتباط مستقیم دارد (Bataineh et al., 2023). این رویکرد ضمن تمرکز بر نوآوری، تعامل بین ذی‌نفعان را گسترش می‌دهد.

2.3 اهداف و ساختار مقاله

این مقاله در شش بخش به ترتیب چکیده، مقدمه، روش‌شناسی، نتایج، بحث و نتیجه‌گیری ارائه می‌شود تا انواع مدل‌ها، عوامل موفقیت، چالش‌ها و توصیه‌های سیاستی را بررسی کند.

3. روش‌شناسی

3.1 معیارهای انتخاب و شمول مطالعات

انتخاب مطالعات بر اساس مرور سیستماتیک مقالات کارآفرینی در انرژی طی 2015–2024 با معیارهای SJR>1 (Bendig, Brüss, & Degen, 2025)، مقالات کارآفرینی اجتماعی در حوزه انرژی (Bataineh et al., 2023) و گزارش‌ها و مصاحبه‌های ایرانی (Mohammadnejad Firoozjaii et al., 2025) انجام شد.

3.2 استراتژی جستجوی منابع و پایگاه‌های داده

جستجو در پایگاه Scopus برای مطالعات بین‌المللی (Bendig, Brüss, & Degen, 2025)، بررسی پایگاه REVESCO برای آثار اجتماعی (Bataineh et al., 2023) و استخراج ابتکارات ایرانی از گزارش‌های سازمان ساتبا (Mohammadnejad Firoozjaii et al., 2025) اجرا شد.

3.3 فرایند تحلیل و طبقه‌بندی مدل‌ها

مطالعات فناورانه، جامعه‌محور و روستایی مطابق چارچوب Bendig, Brüss, & Degen (2025) طبقه‌بندی شد. بوم‌کارآفرینی اجتماعی بر اساس مدل اکوسیستم Isenberg (Bataineh et al., 2023) و گونه‌شناسی ایرانی با ماتریس بازیگران-تجلیات تحلیل گردید (Mohammadnejad Firoozjaii et al., 2025).

4. نتایج

4.1 انواع مدل‌های کارآفرینی اجتماعی در انرژی‌های تجدیدپذیر

بر اساس Bendig, Brüss, & Degen (2025)، سه نوع فناوری‌محور، جامعه‌محور و روستایی وجود دارد. از سوی دیگر، Bataineh et al. (2023) مدل‌های اجتماعی را در شش گروه محلی، بزرگ‌تر، تعاونی یکپارچه، شبکه‌ای، سهامی متمرکز و جانبی تقسیم‌بندی کردند. در ایران نیز ماتریس سه‌درسه بازیگران (دولتی، خصوصی، مدنی) و تجلیات (انجام، تفکر، سازماندهی) تعریف شده است (Mohammadnejad Firoozjaii et al., 2025).

4.2 عوامل موثر بر موفقیت و مقیاس‌پذیری

تأمین مالی هدفمند، چارچوب قانونی باثبات، همکاری بین‌بخشی و پذیرش اجتماعی از عوامل کلیدی هستند (Bendig, Brüss, & Degen, 2025). مدل اکوسیستم کارآفرینی اجتماعی تأکید بر سرمایه‌گذاری خطرپذیر، سیاست‌های حمایتی و ظرفیت‌سازی انسانی دارد (Bataineh et al., 2023). در ایران تقویت نقش جامعه مدنی و شبکه‌های ارتباطی مؤثر ضروری است (Mohammadnejad Firoozjaii et al., 2025).

4.3 چالش‌ها و موانع اجرایی

پیچیدگی فناوری، سرمایه‌بر بودن پروژه‌ها، تغییرات نامطمئن سیاستی و مقاومت محلی از موانع اساسی اند (Bendig, Brüss, & Degen, 2025). مدل‌های اجتماعی با چالش‌های قانونی، دسترسی محدود به منابع مالی و فقدان مهارت‌های اجتماعی مواجهند (Bataineh et al., 2023). مطالعات ایرانی بر کمبود مشارکت مدنی و ضعف مستندسازی تأکید دارد (Mohammadnejad Firoozjaii et al., 2025).

5. بحث

5.1 مقایسه با یافته‌های پیشین

در حالی که الگوی چندسطحی و مشارکتی در اروپا برجسته است (Mohammadnejad Firoozjaii et al., 2025)، ساختار ایران بیشتر متمرکز و دولتی باقی مانده است (Bendig, Brüss, & Degen, 2025). در مدل‌های اجتماعی نیز تنوع بازیگران و گستردگی شبکه‌ها با تفاوت‌هایی همراه است (Bataineh et al., 2023).

5.2 پیامدهای نظری و عملی برای سیاست‌گذاران

سیاست‌گذاران باید حکمرانی مشارکتی، حمایت مالی متنوع و ظرفیت‌سازی جامعه مدنی را تقویت کنند (Bataineh et al., 2023). تکمیل چارچوب قانونی و ارتقای تاب‌آوری سیستم انرژی نیز ضرورت دارد (Bendig, Brüss, & Degen, 2025).

5.3 پیشنهادات برای تحقیقات آینده

پژوهش‌های آتی می‌تواند به ارزیابی اثرات بلندمدت مدل‌ها، توسعه شاخص‌های سنجش دقیق‌تر تأثیر اجتماعی و مقایسه تطبیقی بین کشورها بپردازد (Mohammadnejad Firoozjaii et al., 2025).

6. نتیجه‌گیری

6.1 خلاصه نتایج اصلی

مطالعه سه نوع مدل کارآفرینی اجتماعی، شش گروه کسب‌وکار و ماتریس ملی ۳×۳ را شناسایی و عوامل موفقیت و چالش‌ها را تحلیل کرد.

6.2 اهمیت مدل‌های کارآفرینی اجتماعی برای دسترسی پایدار به انرژی

کارآفرینی اجتماعی با ایجاد ارزش مشترک، تقویت عدالت انرژی و مشارکت جامعه محلی به افزایش دسترسی پایدار به منابع تجدیدپذیر کمک می‌کند (Bataineh et al., 2023).

6.3 توصیه‌های سیاستی و اجرایی

به‌کارگیری سیاست‌های حمایتی، تأمین مالی متنوع، تقویت نهادهای مدنی و توسعه آموزش‌های تخصصی برای شکل‌دهی اکوسیستم پایدار ضروری است (Bendig, Brüss, & Degen, 2025).

7. منابع

Bataineh, M. J., Marcuello, C., & Sánchez-Sellero, P. (2023). Hacia la sostenibilidad: el papel del emprendimiento social en la creación de valor socioeconómico en las empresas sociales de energía renovable. REVESCO. Revista de Estudios Cooperativos, (143), 1–15. https://doi.org/10.5209/REVE.85561

Bendig, D., Brüss, L., & Degen, F. (2025). Entrepreneurship in the renewable energy sector: A systematic literature review of types, characteristics, and sustainability impacts. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 212, 115337. https://doi.org/10.1016/j.rser.2025.115337

Mohammadnejad Firoozjaii, R., Alizadeh Sani, M., Mohseni Kiasari, M., & Sadabadi Arani, A. (2025). Typology of Social Innovation in Iranian Renewable Energy. Journal of Science & Technology Policy, 18(1), 51–68. https://doi.org/10.22034/jstp.2025.11934.1869